توسعه ﻣﺪل ارزشیابی خط مشی نگهداشت اﺛﺮﺑﺨﺶاﻋﻀﺎی ﻫﻴﺌﺖ علمی در آﻣﻮزش عالی

📜امام علی (ع):

العِلمُ سُلطانٌ مَن وَجدَهُ صالَ بِهِ وَ مَن لَم یَجِدهُ صیلَ عَلَیه

دانش، سلطنت و قدرت است؛ هر که آن را بیابد با آن یورش برد و هر که آن را از دست بدهد بر او یورش برند.

جوهره آموزش عالی، سرمایه انسانی آن است؛ پس برنامه ریزی برای تأمین سرمایه انسانی، از اولویت شایان توجهی برخوردار است.

از سیستم آموزش عالی به منزله بالاترین سطح آموزش در جامعه، انتظار می رود که بیش از هر نهاد دیگری در تحولات اقتصادی و اجتماعی جامعه تأثیر بگذارد و در ارتقای بخش های گوناگون آن نقش مهمی ایفا کند.

ایفای این نقش و اثربخشی آموزش عالی، در گرو کارایی منابع انسانی و به ویژه عملکرد اعضای هیئت علمی آن است.

یکی از این تبعات، ناکارآمدی آموزش عالی در نگهداشت اثربخش اعضای هیئت علمی و بی توجهی به حضور مؤثر آنها در فضای دانشگاهی است.

منظور از نگهداشت اثربخش این است که افراد حضور مؤثری در سازمان داشته باشند و با انگیزه به فعالیت بپردازند، توانمندی آنها به هدر نرود و همه ظرفیت و توان خود را برای دستیابی به اهداف خود و سازمان به کار گیرند.

مشاهده وضع موجود حاکی از آن است که دانشگاهها و مراکز آموزش عالی، در زمینه نگهداشت اعضای هیئت علمی خود، به طور کارآمد عمل نمی کنند و روز به روز شاهد نتایجی هستیم که می تواند حاصل اجرای خط مشی های غلط و معیوب یا نبود خط مشی های لازم در زمینه نگهداشت اعضای هیئت علمی باشد.

 غفلت از نگهداشت اثربخش اعضای هیئت علمی، پیامدهای زیر را در بردارد

🔖سازمانی که خط مشی گذاری مناسبی برای نگهداشت افراد خود ندارد به ناچار باید نظاره گرخروج آنها باشد؛

 🔖بی توجهی دانشگاهها به هدر رفتن توان این استعدادها، در نگاه دور برد، موجب عدم بازگشت

سرمایه به نفع کشور می شود؛

 🔖 کاهش عملکرد کیفی اعضای هیئت علمی، کاهش کیفیت عملکرد سیستم دانشگاهی را در پی دارد؛

 🔖بی انگیزگی اعضای هیئت علمی، حضور مؤثر و فعال آنها را در محیط دانشگاهی تحت الشعاع قرار می دهد،

در نتیجه اوضاع زیر حاصل می شوند:

¤ کاهش تعهد برخی از اعضای هیئت علمی و کاهش عملکرد مؤثر در محیط دانشگاهی؛

¤ به روز نبودن مطالعات و پژوهشهای برخی از اعضای هیئت علمی؛

¤ارائه نتایج آزمون، با تأخیر و کم دقت؛

 🔖عملکرد ضعیف و بی انگیزگی اعضای هیئت علمی، موجب بی انگیزگی دانشجویان در مسیر تولید علم شده و گاهی موجب خروج این استعدادها از کشور می شود؛

 🔖 تمایل اعضای هیئت علمی به پذیرش فرصتهای شغلی خارج از فضای دانشگاهی که پیامدهای زیر را در پی دارد:

¤ شاداب بودن در فضای غیردانشگاهی و آوردن خستگی ها به محیط دانشگاهی؛

 ¤ اختصاص وقت های مرده برای ارائه درس به دانشجویان؛

¤ غیبت و در دسترس نبودن برخی از اعضای هیئت علمی؛

 🔖 ضعف عمومی فعالیتهای پژوهشی مراکز دانشگاهی در مقایسه با جوامع پیشرفته و بروز نتایج زیر:

¤ فقر نظریه پردازی و تولید علم بومی و متناسب با اقلیم فرهنگی ، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی توسط اعضای هیئت علمی؛

¤حضور کمرنگ اعضای هیئت علمی، در مجامع علمی خارج از کشور

 🔖عدم استفاده مطلوب و حداکثری از ظرفیت و توانمندی اعضای هیئت علمی و سوخت شدن این ظرفیتها.

طراحی و تدوین خط مشی صحیح در زمینه نگهداشت اثربخش اعضای هیئت علمی از جانب مدیران آموزش عالی، می تواند یکی از عوامل کلیدی موفقیت دانشگاهها و در پی آن، توسعه علمی کشور در نگاه دوربرد باشد.

تحقق این مهم، بدون استفاده از ارزشیابی خط مشی ها امکان پذیر نخواهد بود؛ زیرا هدف از ارزشیابی خط مشی، ارائه بازخور به خط مشی گذاران، به منظور کمک به بهبود خط مشی های موجود یا ادامه و توقف اجرای آن در جهت دستیابی بهتر به اهداف تعیین شده است.

 ارزشیابی خط مشی شامل سه مرحله محتوا، اجرا و پیامدهای خط مشی بوده، هر یک از آنها بر یکی از مراحل فراگرد خط مشی گذاری متمرکز است

 ارزشیابی محتوا

شامل تعریف مسئله عمومی، تحلیل و تدوین خط مشی و انتخاب و توسعه خط مشی بوده، درصدد پاسخ به این سؤال است که ❓آیا محتوای خط مشی، به وضوح بیانگر اهداف خط مشی، اجرای آن و منطق اساسی برای بررسی آثار احتمالی خط مشی است؟

 اجرای خط مشی

 در فهم موفقیت و اثربخشی آن، مرحله اساسی محسوب می شود و از طریق ارزشیابی اجرای خط مشی می توان اطلاعات مهمی را درباره عوامل بازدارنده و تسهیل کننده اجرا، به دست آورد.

 ارزشیابی پیامد خط مشی

 دال بر این مهم است که آیا خط مشی مد نظر توانسته است نتایج و پیامدهای مورد انتظار را حاصل کند!؟

 آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ و ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ اﻋﻀﺎی ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ

سازمانی دانش بنیان و انسان محور است که جوهره اصلی آن، سرمایه انسانی است.

 از این رو، با توجه به تنوع خدمات و فعالیتها و نقش خطیری که در جامعه برعهده دارد، ضروری است که منابع انسانی عظیمی در اختیار آن قرار گیرد؛ اما معمولا این منابع به شایستگی انتخاب نشده یا به طور موثر و کارآمد، از ظرفیت آنها بهره برداری نمی شود ؛

زمانی یک کشور به رشد و بالندگی و توسعه دست می یابد که نقش راهبردی منابع انسانی ماهر، دانش محور، شایسته، نخبه و توانمند خود را درک کند.

در تفکر سنتی مدیریت منابع انسانی، فقط به عملکرد کارکنان و انجام وظایف محوله توسط آنان توجه می شد؛ در رویکردهای نوین به منابع انسانی ، کارکنان شرکای سازمان بوده و اگر سازمان بخواهد آنان را نگه دارد، باید به رؤیاهایشان بها دهد.

رضایت شغلی به منزله عامل درونی، انگیزه استادان را هنگام کار حفظ می کند.

 اهم خط مشی ها

 🏚️خط مشی های رفاه شغلی** :

 مجموعه خط مشی های مرتبط با شغل عضو هیئت علمی است که ضمن تأمین نیازهای معیشتی و مزایای اجتماعی، به بهسازی حرفه ای ، کیفیت زندگی و ایجاد انگیزه او منجر می شود.

رفاه اعضای هیئت علمی یکی از شاخصهای ارزشیابی عملکرد آموزش عالی است و عدم تأمین زندگی مادی و ضعف احترام به قشر اندیشمند جامعه، یکی از شاخصهای عقب ماندگی در زندگی علمی محسوب می شود. این خط مشی ها عبارت اند از: 💰حقوق و دستمزد، 🧧خدمات تأمین اجتماعی، سلامت، 🎯♟️امکانات فراغت و تفریح، کالاهای غیر نقدی،🏩 تسهیلات مسکن، تسهیلات بانکی و پاداش های مناسب در برابر فعالیتهای فوق العاده

 🪜خط مشی های ارتقا و امنیت شغلی* :*

خط مشی هایی است که ضمن ایجاد فرصتهای توسعه علمی، به ارتقای کیفیت علمی و حرفه ای عضو هیئت علمی منجر می شود.

شامل مبادلات علمی داخلی و خارجی، استفاده از بورسهای دانشگاهی، 📑انتقالات بین دانشگاهی، 🧾دریافت خدمات آموزشی، پژوهش و مشاوره است که مؤسسات آموزش عالی برای عضو هیئت علمی فراهم می کند.

با استفاده از مؤلفه های مدل ارزشیابی CIPP، به چهار رکن،

زمینه ورودی، مؤلفه های فراگردی و محصولات توجه کرده و تأکید می شود که این مهم باید به طور مستمر ارزشیابی شود.

 ارزشیابی زمینه

این ارزشیابی برای تعیین عناصر مربوط در محیط و تلاش برای شناسایی مشکلات، نیازها و فرصتهای موجود در یک زمینه یا موقعیت انجام می شود.

یکی از الزامات و پیش شرطهای سیستم نگهداشت اثربخش اعضای هیئت علمی، جذب و انتخاب مؤثر افرادی است که به منزله عضو هیئت علمی، وارد دانشگاه می شوند؛ کسانی که دانشگاه را به دلیل دانشگاه دوست بدارند و از آن به مثابه سکوی پرتاب خود استفاده نکنند.

 این افراد، احتمالا به کار خود بیشتر متعهد بوده و پاداش های درونی برایشان در اولویت خواهد بود.

یکی از نکاتی که باید بازنگری و اصلاح شود، توجه به خط مشی های جذب اعضای هیئت علمی است.

 در این امتداد بر موارد زیر تأکید می شود :

🕶️ لزوم ورود به حرفه استادی بر اساس علاقه به کار نه به دلیل پرستیژ آن؛

 🧑🏻‍🏫 جذب افراد با توجه به علاقه به انجام کار پژوهشی و آموزش دادن

 📄لزوم توجه به داشتن روحیه معلمی در افراد متقاضی جذب در کنار توجه به رزومه؛

 📃توجه به این موضوع که هیچگاه آموزش خوب جبران استخدام بد را نمی کند.

 سایر عوامل نگهداشت اثر بخش اعضای هیئت علمی در جو دانشگاهی، حاکمیت فضای علمی، وجود امنیت برای تولید فکر و اندیشه وحاکم ساختن جو سازمانی حمایت کننده از شخصیت علمی (کمال طلب و طالب علم) در دانشگاه است، فضایی که در آن اخلاق حرفه ای رعایت شود و توجه به ارزشها جدی باشد.

 ارزشیابی ورودی

 این ارزشیابی، برای بررسی دقیق بودجه، رویه ها و دستور کارهای برنامه ریزی شده برای اجرای راهبرد منتخب است. از پیش شرطهای سیستم نگهداشت اثربخش، حمایت سازمانی افراد و فعالیت ها در سیستم است؛ زیرا نیاز استادان به حمایت و تشویق دانشگاه و فراهم نمودن محیط حمایتی از سوی مدیران آموزش عالی، به توسعه فعالیتهای علمی کمک نموده، از ضرورت های توسعه فضای علمی و دانشگاهی به حساب می آید.

🚪تأمین محیط کار مناسب و امکانات و تسهیلات فیزیکی کافی (اتاق کار، مساعد حضور هیئت علمی، کلاسهای مجهز، آزمایشگاه مجهز، 🖥️سایت و مرکز رایانه مناسب و ارائه خدمات عمومی به استادان ،بوردهای آگهی تبلیغاتی، پارکینگ استادان، تأمین خدمات پشتیبانی لازم برای فعالیت اعضای هیئت علمی)، از نیازهای اساسی انجام فعالیتهای آموزشی و پژوهشی است.

موارد دیگر برای توسعه سیستم نگهداشت اثربخش اعضای هیئت علمی، توجه به وضوح و شفافیت رویه ها و فراگردها، پذیرفته بودن و بومی سازی خط مشی ها، و وجود سازوکارهای کنترل کیفیت و کمیت فعالیتهای دانشگاهی است.

برای مثال، تأثیر برخی قوانین در کاهش انگیزه استادان برای حضور مؤثر در دانشگاه و ایجاد جذابیت برخی قوانین برای خروج از دانشگاه (اعطای امتیاز به استادانی که متصدی سمتهای کلان حکومتی اند) در خط مشی های فعلی مشهود است که باید در صدد اصلاح آنها برآمد. باید این حس ایجاد شود که استادی و معلمی در دانشگاه از سایر سمت های سیاسی، اقتصادی یا فرهنگی، شریف تر و والاتر است.

 ارزشیابی مؤلفه های فراگردی

ارزشیابی اینکه این فعالیتها تا چه میزان، مطابق خط مشی مدنظر انجام شده اند؛ زیرا توانایی خط مشی برای دستیابی به نتایج مورد انتظار، به فعالیتهایی بستگی دارد که کیفیت و کمیت نتایج را تعیین می کنند.

از مؤلفه های مؤثر بر نگهداشت اثربخش اعضای هیئت علمی عبارت اند از: ایجاد فضای مساعد برای آموزش و یادگیری (مراودات بین فردی و دانشگاهی، بهادادن به تدریس های موفق، همراستا کردن آموزش و پژوهش)، ایجاد فضای مساعد پژوهش (هدفمند و مسئله محور بودن پژوهشها، ارزش قائل شدن برای فعالیت پژوهشی و مدیریت و اداره فعالیتهای پژوهشی) و شرایط کاری مساعد (آموزش و توسعه حرفه ای، سیستم ارزشیابی عملکرد، مسیر پیشرفت شغلی متغیر و انگیزاننده، سیستم عادلانه جبران خدمات، وجود منابع برای فعالیت حرفه ای).

 ارزشیابی محصول

 💢شناسایی نتایج حاصل از اجرای خط مشی، به منظور کمک به بهبود روند و افزایش اثربخشی آن در صورت اجرای صحیح خط مشی، دستاوردهای زیر حاصل می شوند؛

خروجی خط مشی (بهبود فضای آموزشی، بهبود فضای پژوهشی، شفافیت و جامعیت رویدادها و فراگردها، افزایش بهره وری اعضای هیئت علمی)، نتایج و آثار مستقیم (ارتقای سطح پژوهش، ارتقای سطح آموزش، افزایش رضایت شغلی) و پیامد خط مشی در نگاه دوربرد (افزایش عملکرد دانشگاه، افزایش عملکرد اعضای هیئت علمی، ارتباط مؤثر دانشگاه، جامعه و صنعت و ترویج شایسته سالاری).

💯 نتیجه گیری و پیشنهادها

 برنامه ریزی و خط مشی گذاری برای استعدادهای برتر در این حوزه، از اولویت بیشتری باید برخوردار باشد.

پیشنهاداتی در خصوص بهبود خط مشی نگهداشت اثربخش اعضای هیئت علمی در آموزش عالی، به مدیران و دست اندرکاران مربوط ارائه شده است:

 🔸الف) لازم است نگاه جامع و کلی به برنامه های نگهداشت اعضای هیئت علمی وجود داشته باشد و به جای توجه صرف به ابعاد ارتقا و جبران خدمات، سایر ابعاد نگهداشت اعضای هیئت علمی، از جمله ابعاد فرهنگی، سازمانی و ارائه خدمات تخصصی نیز در برنامه های نگهداشت اعضای هیئت علمی مدنظر قرار گیرند.

در این راستا، لازم است خط مشی جامع نگهداشت اعضای هیئت علمی در آموزش عالی، برای حمایت از حضور فعال و مؤثر آنها در دانشگاه طراحی و تدوین شود؛

🔸 ب ) بر ضرورت مقاومت دانشکده ها و گروهها، در برابر وضع قوانینی که مشوق خروج اعضای هیئت علمی از دانشگاهها (اعطای امتیازات به اساتیدی که متصدی سمتهای کلان هستند) می شوند و انگیزه استادان برای حضور مؤثر در فضای دانشگاهی را کاهش می دهند، تأکید شود.

برای مثال، بر ضرورت بررسی و تأیید مجدد صلاحیت علمی عضو هیئت علمی ای که چهار سال به طور تمام وقت در دانشگاه حضور ندارد، توسط گروههای تخصصی دانشگاه، و منع اعطای ترفیع و ارتقای پایه استادی به وی تأکید شود تا مانع از تشویق سایرین به خروج از دانشگاه

گردد.

🔸 ج) نتایج پژوهش نشان داد یکی از مؤلفه های تأثیرگذار بر نگهداشت اعضای هیئت علمی که باید بازنگری و اصلاح شود، توجه به خط مشی های جذب اعضای هیئت علمی است؛ برای مثال، بر لزوم توجه به داشتن روحیه معلمی در افراد متقاضی جذب، در کنار ضرورت توجه به رزومه علمی و پژوهشی و ملاحظه علاقه وی به حرفه استادی تأکید شود تا افرادی جذب شوند که معلمی دغدغه آنهاست نه زینت آنها.

 🔸د) از آنجا که یکی از مهم ترین عوامل پیش برنده برای نگهداشت مؤثر اعضای هیئت علمی، آیین نامه ارتقاست، پیشنهاد می شود که ضوابط و آیین نامه های ارتقای اعضای هیئت علمی، متناسب با معیارها، مؤلفه ها و شاخص های شناسایی شده تنظیم شود. به این معنا که در طراحی سامانه ارتقا بر مبنای شایسته محوری به ضرورت تدوین شاخصهای کمی و کیفی و طراحی مسیر پیشرفت شغلی متغیر و منعطف، برای هدایت بهتر اعضای هیئت علمی توجه شود.

و با توجه به اینکه حقوق اعضای هیئت علمی، با مبالغ پرداختی در دانشگاههای متوسط جهان فاصله دارد و با توجه به متناسب نبودن حقوق و مزایای فعلی با شأن و منزلت آنان به خصوص در کلان شهرها، با توجه به هزینه های بالا و تمایل آنها به انجام کار موازی، پیشنهاد میشود که بازپردازی سیستم حقوق و دستمزد استادان دانشگاه در دستور کار قرار گیرد.

 🔸و) اصرار بر طرح ساده عدالت توزیعی (توزیع حقوق یکسان بین همه در پرداخت حقوق و مزایا میان اعضای هیئت علمی فعال و منفعل، برانگیزاننده نبوده و توصیه میشود برای بهبودسطح برانگیزاننده شدن حقوق و دستمزد استادان، تلاش شود تا این پرداختی ها با طرح های ارزشیابی عملکرد همراه شوند؛ به طوری که پرداختها با توجه به شاخصهای عملکردی ، آموزش، ارتباط با صنعت، فعالیت اجرایی انجام پذیرند.

شاید یک راهکار این باشد که حقوق و دستمزد اعضای هیئت علمی به صورت دوره ای باز پردازی شود؛ به طوری که سطح حقوق و استادان مبتنی بر شایستگی و سطح علمی آنان باشد.

 🔸ز) توجه به بهبود کیفیت زندگی اعضای هیئت علمی از طریق تنظیم فهرستی از اولویتهای رفاهی، متناسب با شأن و منزلت آنان و وضعیت اقتصادی جامعه ضرورت دارد؛

 🔸ی) ایجاد محیط کار حمایتی، ایجاد حس قدردانی از فعالیتها و به رسمیت شناختن دستاورد اعضای هیئت علمی، می تواند بسیار اثربخش باشد.

 🔸ح) برنامه های صحیح در راستای منعطف ساختن حضور و شناور ساختن زمان فعالیت اعضای هیئت علمی در دانشگاه بسیار حائز اهمیت است.