سندرم خطای ادراکی منسانی

“Similar-to-me effect”

یکی از خطاهای ادراکی متداول در سازمان‌هاست که افراد تمایل دارند کسانی را که شباهت (از لحاظ نژاد، مذهب، جنسیت، سن، تحصیلات، حزب، باورها و ارزش‌ها) زیادی با آن‌ها دارند نسبت به بقیه بهتر و مساعدتر ارزیابی کنند.

 برای مثال تحقیقی نشان داد که مدیران در ارزیابی‌ها به هم‌حزبیهای خود امتیاز بیشتری می‌دهند. همچنین زیردستان به مدیرانی که تصور می‌کنند شباهت زیادی با آن‌ها دارند اعتماد بیشتری دارند؛ یعنی شباهت ادراک کننده و ادراک شونده موجب خطای ادراکی می‌شود. که به این اثر من‌سانی گفته می شود.

موفقیت یا شکست یک سازمان تا حدزیادی وابسته به مدیریت آن است. در جوامع شایسته سالار، فرایند انتصاب مدیران از طریق انتخاب افراد دارای صلاحیت و شایستگی های لازم جهت تصدی پستهای مدیریتی انجام می گیرد.

 اثر منسانی بیانگر آن است که افراد عقاید و نگرش مشابه را بیشتر می پذیرند این پدیده زمانی به وجود می آید که یک مدیر، کارمندش را به دلیل داشتن شباهت های واقعی یا غیرواقعی به خود، بهتر ارزیابی می کند. یا بالعکس، به دلیل عدم شباهت به خود بدتر ارزیابی می کند .

یکی از ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﺻﺪﻣﻪ ﻣﯽ زﻧﺪ اﺛﺮ ﻣﻨﺴـﺎﻧﯽ اﺳـﺖ؛ ﻧﺒـﻮد ﺛﺒـﺎت ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ اﺳﺖ ، ﯾﻌﻨـﯽ وﻗﺘـﯽ رﺋـﯿﺲ ﺳـﺎزﻣﺎن ﻋﻮض ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﻌﺎوﻧﯿﻦ را اﻧﺘﺼﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﺗﺎ رده ﻫﺎی پایینﺳـﺎزﻣﺎن اداﻣﻪ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ .در اﯾﻦ اﻧﺘﺼﺎﺑﺎت اﮐﺜﺮ ﻣﺪﯾﺮان ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽ دﻫﻨـﺪ ﻣﻌـﺎوﻧﯿﻦ و زﯾﺮدﺳـﺘﺎﻧﯽ اﻧﺘﺨـﺎب ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺐ، ﺟﻨﺎح ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﺗﺤﺼﯿﻼت، اﻓﮑﺎر، اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ و وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ ﺷـﺒﯿﻪ ﺧﻮدﺷـﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻼش ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدی ﺑﺎ ﺧﻮدﺷﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛

ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻗﻠﺐ ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد .ﺿﻌﻒ ﻋﻤﻠﮑﺮدی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ در ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎ وﺟـﻮد ﻗﻮت ﻫﺎی ﻣﻨﺎﺑﻊ، ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و ﻧﯿﺮوی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻮء ﻋﻤﻠﮑـﺮد و ﺷﮑﺴـﺖ آن ﺳـﺎزﻣﺎن در ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد.

وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻣﺪﯾﺮان :

 ﻣﻬﺎرت ﻫﺎ :

ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻬﺎرت ﻓﻨﯽ، ﻣﻬﺎرت اﻧﺴﺎﻧﯽ، ﻣﻬﺎرت ادراﮐـﯽ، ﻣﻬـﺎرت ﺗﺸـﺨﯿﺺ و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ، ﻣﻬﺎرت ﻃﺮاﺣﯽ و ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ،

وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی رﻓﺘﺎری :

ﺷﺎﻣﻞ ارزش ﻫﺎ، ﺷﺨﺼﯿﺖ، ادراک، ﻃﺮز ﻧﮕﺮش، اﻧﮕﯿﺰش

 ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺤﺼـﯿﻼت، ﺗﺠﺮﺑـﻪ، ﺗـﻮان ذﻫﻨـﯽ، ﺗـﻮان ﻓﯿﺰﯾﮑـﯽ، ﺟﻨﺴـﯿﺖ، ﺳـﻦ

اﮐﺜﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه و ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ و ﺗﺸﺎﺑﻪ ادراک ﺷﺪه ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺗﺌﻮری اوﻟﯿﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ-ﺟﺎذﺑﻪ بایرن بوده اند. ﺷﺒﺎﻫﺖ درون ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺴﻬﯿﻞ ﺟﺎذﺑﻪ ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد ﻣﯽ ﺷﻮد .ﻫﺮ ﭼﻪ ادراک ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺷﺒﺎﻫﺖ (ﺧﻮاه درﺳﺖ ﯾﺎ ﻏﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ ) ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺟﺎذﺑﻪ و ﻋﻼﻗﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد.

ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در زﻣﯿﻨﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺷﻐﻞ و ﺷﺎﻏﻞ در اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻣﻬﺎرت داوﻃﻠﺐ اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻘﺶ اﻧﺪﮐﯽ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺶ دارد .در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺳﺎزﮔﺎری آن ﻫـﺎ ﺑـﺎ ﺷـﻐﻞ ﻣـﻮردﻧﻈﺮ ﻧﻘـﺶ ﺑﯿﺸـﺘﺮی داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ .

ﻗﻮﻣﯿﺖ (ﻧﮋاد)، ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺷﻐﻠﯽ و ﻧﮕﺮش ارزﯾﺎﺑـﺎن اﺳـﺘﺨﺪاﻣﯽ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﭘـﯿﺶ ﺑﯿﻨـﯽ ﮐﻨﻨـﺪه ﻫـﺎی ﺗﺼـﻤﯿﻤﺎت ﻏﯿﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ در ﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎب اﻓﺮاد ﻣﻮرد آزﻣﺎﯾﺶ ﻗﺮار داده ﺷـﺪه اﻧـﺪ.

در اﻧﺘﺨﺎب اﻓﺮاد ﺳﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارای ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗـﺎﺛﯿﺮ در ﻓـﺮد اﻧﺘﺨـﺎب ﮐﻨﻨـﺪه است.

ویژگیﻫﺎی ﻧﮕﺮشی ﻣﺸﺎبه 
(ﻣﻨﺴﺎﻧﯽ ﻧﮕﺮﺷﯽ)

ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﻪ (ﻣﻨﺴﺎﻧﯽ زﻧﺪﮔﯿﻨﺎﻣﻪ ای)

 ویژگیهای قومی – نژادی (ﻣﻨﺴﺎﻧﯽ ﻗﻮﻣﯽ-ﻧﮋادی )

ﺗﺌﻮری ﻣﺸـﺎﺑﻬﺖ -ﺟـﺬاﺑﯿﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻓﺮادی ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ اﺑﻌﺎد ﺑﺎ ﻓﺮد ارزﯾﺎب ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارﻧﺪ( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺴـﯿﺖ، ﺳـﻦ، ﻧﮕﺮش )از اﻓﺮاد ﻏﯿﺮﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽ شوند.

ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه اﺛﺮ ﻣﻨﺴﺎﻧﯽ:

دو ﻋﺎﻣﻞ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ وتجربه انتخاب ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪه اﺛﺮ ﻣﻨﺴﺎﻧﯽ ﻋﻤﻞ می کنند. .اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﮐﻤﺘـﺮ، ﺑـﯿﺶ از ﺳـﺎﯾﺮﯾﻦ در ﻣﻌـﺮض ﺧﻄﺎی ﺧﻮد-ﺗﺼﺪﯾﻘﯽ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺛﺮ ﻣﻨﺴﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﻣـﯽ ﮔﯿﺮﻧـﺪ.
ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮادی ﮐﻪ از ﯾﮏ داﻧﺸﮕﺎه و ﺑﺎ ﯾﮏ روش آﻣﻮزﺷـﯽ ﻓـﺎرغ اﻟﺘﺤﺼـﯿﻞ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﺟﻨﺴﯿﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﺳﻮاﺑﻖ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺎﻣﻪ ای ﻫمسانی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻧﮕﺮش ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ داﺷـﺘﻪ و ﯾﺎ ﻗﻮﻣﯿﺖ و زﺑﺎن ﻣﺎدری ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، دارای ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮ، اﯾﺪه ﻫﺎ و راه حلهای ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺑﺮای ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ راه ﻧﻮآوری و ﺧﻼﻗﯿﺖ را در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﺪود ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ .ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ در ﻣﻮرد ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه و ﻣـﺎﻧﻊ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎ و ﺗﻀﺎدﻫﺎی ﺳﺎزﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد .اﯾﻦ ﺷﻮاﻫﺪ دﻻﯾﻞ ﮐﺎﻓﯽ را ﺑﺮای ﺗﻮﺟﯿﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯿﺎن اﺛﺮ ﻣﻨﺴﺎﻧﯽ و ﺗﻀﺎد ﮐﺎرﮐﺮدی اراﺋﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ .

پیشنهادها:

 انتصاب نیروهای شایسته محلی در پستهای مدیریتی مناطق مختلف کشور و حمایت تقویت و تفویض اختیار و واگذاری امور اجرایی محلی و منطقه ای به آنان در قالب سیاستهای عمومی دولت

 تدوین مرامنامه کارکنان و مقامات دولتی به عنوان راهنمای رفتاری مأموران دولتی در موقعیت هایی که به احتمال زیاد دارای تعارض منافع هستند.

 اطلاع رسانی رسانه ها ازجمله صداوسیما، روزنامه ها و رسانه های دیجیتال از طرق مختلف به تفهیم اثرات منفی، عواقب طایفه گرایی و لزوم توجه به شایسته سالاری

 ارائه طرح و برنامه های توسعه محور به منظور الگوهای فکری و رفتاری در کنار شکلهای اجتماعی پویا و عقلایی

 نظارت مستمر، منسجم و هدفمند در درون سیستم و پاسخگو بودن ضابطه مند سیستم به هرگونه رفتار و عملکرد در انتصابات

 استفاده از طرح سیستمی و الکترونیکی در نظام اداری و سازمانی که ازیک طرف باعث تسریع در انجام امور شده و از طرفی دیگر دخالت متصدیان را به حداقل می رساند و مانع فساد شود. 
  
 در دو مقاله پیوست از دانش و تجربیات ارزنده اساتید گرانقدرکشورمان استفاده نماییم.